مراحل تأثیر رسالت پیامبر(ص)

بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم

مراحل تأثیر رسالت پیامبر(ص)

نویسنده: عبدالله جوادی آملی منبع: مجلة الکترونیکی اسراء 1389 شمارة 10 رسالت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در بخش‌های گوناگون جهان آفرینش منشاء آثار فراوانی بوده است، چنان‌که در جوامع مختلف بشری، تأثیر خاص خود را به همراه داشته است. در این مبحث ابتدا مراحل مختلف تأثیر رسالت آن حضرت و سپس وظیفة جهانیان در برابر آن تبیین می‏شود: ۱ ـ خدای سبحان،رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) را درمیان نانویسان عرب ودرس نخواندگان حجاز برانگیخت: «هو الذی بعث فی الأُمیین رسولاً منهم یتلوا علیهم ایاته و یزکّیهم و یعلّمهم الکتاب و الحکمة»^۱ رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) آیات الهی را بر آنان تلاوت می‌کرد و اسرار کتاب آسمانی را به آنها می‌آموخت و آنها را به تهذیب و تزکیة نفوس دعوت می‌کرد. آن حضرت خود، امّیی بود که در مکتب خداوند، عالم شد سپس معلم دیگر امّیین قرار گرفت. ـ پس اولین مرحلة رسالت آن حضرت، تلاوت آیات الهی، تزکیه و تعلیم کتاب و حکمت برای تأثیرگذاری بر امّیین می‏باشد. البته نکتة تکمیلی در این باره در پایان پنجمین مرحله خواهد آمد. ۲ ـ خداوند بر اساس این که «و ما أرسلنا من رسولٍ إلا بلسان قومه»^۲، رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را به عنوان پیامبری که در میان عرب زبان‌ها ظهور کرده و آنها را با زبان عربی به معارف بلند الهی دعوت می‌کند، معرفی کرد: «إنّا جعلناه قرءناً عربیاً لعلّکم تعقلون»³ بنابر این مرحلة دوم تأثیر رسالت آن حضرت، تحولی است که در منطقة تازی زبان‌ها به‌وجود آورده است. ۳ ـ مرحلة سوم، تحولی است که رسالت آن حضرت در همة جوامع بشری، اعم از عرب یا غیر عرب، به بار آورده است. خداوند در این باره می‌فرماید: «وما أرسلناک إلا کافة للناس»^۴، «وما أرسلناک إلا رحمة للعالمین»^۵ «تبارک الذی نزل الفرقان علی عبده لیکون للعالمین نذیراً»^۶ تا آن جا که بشریت به سر می‌برد و اندیشه و فکری هست، قلمرو رسالت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) خواهد بود، خواه جوامع عصر نزول وحی، و خواه اعصار دیگر، خواه مردم حجاز و خواه مردم مناطق دیگر. ۴ ـ رسالت آن حضرت از جوامع بشری فراتر رفته و تا آن جا که فکر واندیشه در میان موجودات زمین هست، تأثیر می‌گذارد. در این باره خداوند می‌فرماید: «قل لئن اجتمعت الإنس والجن علی أن یأتوا بمثل هذا القرءان لا یأتون بمثله ولو کان بعضهم لبعضٍ ظهیراً»⁷ مستفاد از این آیه که نسبت به جن و انس تحدّی دارد، این است که جن هم مانند انس در برابر رسالت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مسئولیت دارد. چنان‌که آیة مبارکة «فبأیّ ءالاء ربّکما تکذبان»^۸ نیز ناظر بر مسئول بودن جن و انس است. بنابر این تا آن جا که محیط اندیشه است ـ اندیشة بلند انسانی یا اندیشة متوسط پریان ـ همة آنها را رسالت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در برگرفته است. همگان در برابر وحی الهی مسئولند، چنان‌که خداوند می‌فرماید: «قل أُوحی إلیَّ أنه استمع نفر من الجن»^۹؛ عده‌ای از جنیان سخنان رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را شنیده و به آن ایمان آوردند. ۵ ـ رسالت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در مناطقی هم که شهود و عرفان، حضور و ظهور دارد، اثر تازه‌ای به همراه داشت. ولادت آن حضرت که زمینة بعثت و رسالت آن حضرت بود همان‌گونه که در زمین آثار فراوانی را به دنبال داشت و در کتاب‌های تاریخی به‌طور اجمال نقل شده است، در آسمان هم اثری گذاشت که در قرآن کریم چنین بیان شده است: «و أنّا لمسنا السماء فوجدناها ملئت حرساً شدیداً وشهبا و أنّا کنا نقعد منها مقاعد للسمع فمن یستمع الان یجد له شهاباً رصداً ٭ و أنّا لا ندری أشرٌّ أُرید بمن فی الأرض أم أراد بهم ربهم رشداً»^۱۰ البته آسمانی که قرآن کریم از آن سخن می‌گوید در بسیاری از موارد، غیر از آسمانی است که در هیئت و نجوم مطرح است، چنان‌که مقصود از «اهل آسمان» فرشتگان هستند که شاگردان انسان کاملند. تأثیر وجود مبارک رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در آسمان‌ها به این نحو است که از سویی دست ناپاکان از معارف بلند آسمانی کوتاه شد و از سوی دیگر شاگردان آسمانی از علوم لدنّی آن حضرت به خوبی استفاده خواهند کرد.وقتی حوزة علمی رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به چهرة آسمانیان باز گردد و راهزنانی نباشند تا مانع بهره‌یابی صحیح باشند قهراً اهل آسمان از علوم لدنّی آن حضرت بهتر استفاده می‌کنند. حاصل این که سراسر عالم درپیشگاه رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)، امّی، ناخوانا و نانویسا هستند، گرچه فرشتگان آسمان یا عالمان و حکیمان و فرزانگان زمینی و یا جنیان باشند، زیرا همة فضیلت‌مدارانِ علمی نسبت به آن مقامی که فاقدند، امی هستند. با توجّه به اشارات قرآنی مذکور دربارة مراحل مزبور، این‌گونه استفادة از قرآن نشان می‌دهد هرچه با شرح صدر بیشتری در قرآن تدبّر کرده و دید وسیع‌تری پیدا کنیم، هنگامی که دوباره به برداشت اولیة خود توجه می‌کنیم آن را حقّ، ولی محدود می‌یابیم. پس با تدبر تام در آیة «هوالذی بعث فی الأُمیین رسولاً»^۱۱ می‌فهمیم که خدا در میان همة امیین جهان، از انسان‌ها و غیر انسان‌ها، رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را برگزید تا معلم آنها باشد، چون حوزة رسالت و خلیفة اللهی آن حضرت همة جهان است؛ گرچه وجود عنصری این خلیفه در زمین زندگی می‌کند ولی حوزة خلافتش همة ماسوی‌الله است، وکلمة «فی الأرض» در آیة «إنی جاعل فی الأرض خلیفةً»^۱۲، ظرفِ مجعول است نه حوزة رسالت و خلافت. یعنی خلیفة خدا در زمین به سر می‏برد، نه آن که حوزة خلافت وی تنها محدودة زمین باشد. پاورقی‌ها: ۱  ـ سورة جمعه، آیة ۲ ۲  ـ سورة ابراهیم، آیة ۴ ۳  ـ سورة زخرف، آیة ۳ ۴  ـ سورة سباء، آیة ۲۸ ۵  ـ سورة انبیاء، آیة ۱۰۷ ۶  ـ سورة فرقان، آیة ۱ ۷  ـ سورة إسراء، آیة ۸۸ ۸  ـ سورة الرحمن، آیة ۱۳ ۹  ـ سورة جنّ، آیة ۱ ۱۰  ـ سورة جنّ، آیات ۸ ـ ۱۰ ۱۱  ـ سورة جمعه، آیة ۲ ۱۲  ـ سورة بقره، آیة ۳۰