پیامبر اعظم(ص) در اشعار جامی
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
پیامبر اعظم(ص) در اشعار جامی
نویسنده: مهدی سلطانی
منبع: بشارت 1386 شمارة 59
شعرا پس از حمد و ثنای خداوند، درود بر پیامبر و خاندانش و ستایش وجود شریف آن بزرگوار این معنا را در کلام شعری خویش جاری می‌گردانند.
نورالدین عبدالرحمان جامی نیز یکی از این شاعران است که در ابتدای هر بخش از بخش‌های سه گانة دیوان خود و در ابتدای مثنوی‌هایش شخصیت پیامبر اعظم(ص)را بارها با کلمات شیرین و رسایش ستایش نموده و در قصیده‌ای نغز معجزات آن اسوة حسنه را نمایش داده است.
در این نوشتار به چند نمونه از اشعار او در شأن پیامبر اعظم(ص) اشاره می‌نماییم و بهره‌گیری‌های او از آیات قرآنی که در وصف آن حضرت نازل گردیده را نیز ذکر می‌کنیم.
ای مظهر حسن لایزالی مرآت جمال ذوالجلالی
در شأن کمال توست نازل آیات مکارم و معالی
رویت «طرف من النّهار»است زلفت «زلف من اللّیالـی»1
جامی با تعبیرات زیبا در ادبیات فوق، پیامبر(ص) را مظهر و آینة زیبایی و جمال پروردگار شمرده و سفیدی چهره و سیاهی زلف آن حضرت را چونان بخشی از شب و روز به تصویر کشیده است.
او همچنین با وام گیری از آیة قرآنی «و أقم الصّلاة طرفی النّهار و زلفاً من اللّیل».(سورة هود،آیة 114) کلمات «طرف و زلف» را که به ترتیب به معنای «سو، بخش و قسمت» می‌باشند استخدام کرده و سیمای نورانی و موهای مشکین پیامبر اعظم(ص) را ترسیم کرده است. او این بهره‌گیری‌ها را از آیات 27 و 78 سورة الرحمن نیز اقتباس نموده است.
لیلة القدر زمویت تاری وحی منزل ز لبت گفتاری
طرّه‌ات سور همه سوداه انتخابی زحروفش طاه
«قاب قوسین» عیان ز ابرویت نقش «حم» خم گیسویت2
آیات مورد استفادة جامی در این ابیات،آیات ابتدایی سوره‌های غافر، فصّلت، شوری، زخرف، دخان، جاثیه و احقاف، که در آغاز آنها «حم» قرار دارد و همچنین آیات «طه.ما أنزلنا علیک القرآن لتشقی».(سورة طه، آیات 1 ـ2)، «فکان قاب قوسین أو أدنی».(سورة نجم، آیة 9) می‌باشد.
پیوسته از تشدّد او مدّعی دین خم گشته زیر ارّه چو دال مشدّد است
در این بیت، پیامبر اعظم(ص) را چنین توصیف فرموده که او بر دوستان و یاران، مهربان و بر کفّار و دشمنان سخت‌گیر است. دشمنان و بدخواهانش از سختی و تشدّد او چون «د» که در زیر ارّه تشدید خم گشته به سختی افتاده‌اند.
جامی این تصویرگری و توصیف زیبا را که در آن شدّت و سختی مورد نظر با دال مشدّد متناسب گردیده و در تشبیهی مرکّب، صحنه‌ای به یاد ماندنی و مؤثر را در ذهن القا نموده، با بهره‌گیری از آیة: «محمد رسول اللّه والذین معه و أشدّاء علی الکفّار رحماء بینهم». (سورة فتح، آیة 29) ارائه نموده است.
1. جامی، دیوان اشعار، ج 1، ص 799.
2. جامی، مثنوی هفت اورنگ، ج 1، ص565.
3. جامی، دیوان اشعار، ج 1، ص 47.