ترک صلۀ رحم از منظر رسول خدا(ص)

بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم ترک صلۀ رحم از منظر رسول خدا(ص) نویسنده: هادي اكبري منبع: دانش‌نامة پژوهه صلۀ ‌رحم در اصطلاح عبارت است از؛ به دیدار خویشاوندان رفتن و از آنان احوالپرسی کردن.¹ بنابراین معنای قطع صلۀ رحم عبارتست از؛ قطع رابطه با محارم و خویشاوندان. قطع رحم از منظر رسول‌خدا(ص) به همان اندازه که دوستی و رابطه برقرار کردن با اقوام و خویشان و محبت به آنان مورد عنایت و تأکید رسول‌خدا(ص) بود، قطع رابطه با خویشان و دشمنی با آنان نیز به شدت مبغوض ایشان بود و رسول‌خدا(ص) به شدت مسلمانان را از قطع رابطه با خویشاوندان نهی می‌کردند. رسول‌خدا(ص) به همگان توصیه می‌فرمودند: رابطۀ خود را با فامیل و اقوام قطع نکنید، اگر چه آنان رابطۀ خود را با شما قطع کرده باشند؛ «لَا تَقْطَعْ رَحِمَکَ وَ إِنْ قَطَعَتْک؛² رابطۀ خود را با محارم و خویشانت قطع نکن، حتی اگر آنان با تو قطع ارتباط کرده باشند». محرومیت از رحمت خداوند از منظر پیامبر(ص)، ضرر و خسارت قطع کردن رابطه با خویشان نه تنها شامل کسی که قطع کنندۀ رابطه با اقوام است، می‌شود؛ بلکه گریبان‌گیر تمامی کسانی خواهد بود که با شخص قاطعِ رحم در ارتباط هستند و با او در یک منطقه زندگی می‌کنند. در همین راستا پیامبر(ص) می‌فرمایند: «إنّ الملائكةَ لا تَنزِلُ على قَومٍ فيهِم قاطِعُ رَحِمٍ؛³ ملائکۀ الهی در میان مردمی که در میان آنها قطع کنندۀ رابطه با خویشاوندان وجود داشته باشد نازل نخواهند شد». قطع رابطه با خویشان نه تنها نعمت‌های دنیوی را از انسان سلب می‌کند، بلکه مانع فرود آمدن رحمت الهی شده و باعث می‌شود انسان از نعمت‌ها و رزق‌های معنوی این جهان نیز محروم گردد. به همین منظور رسول خاتم(ص) در فرمایشی ارزشمند می‌فرمایند: «انَّ الرَّحْمَةَ لا تَنْزِلُ عَلی قَوْمٍ فیهِمْ قاطِعُ رَحِمٍ؛⁴ رحمت و محبت خداوند بر مردمی که درمیان آن‌ها قطع کنندۀ رابطه با خویشان وجود داشته باشد نازل نخواهد شد». محرومیت از بهشت رفتار بر اساس موازین دینی و اخلاقی می‌تواند انسان را در هر دو جهان سعادتمند سازد و عمل بر خلاف احکام و دستورات دینی می‌تواند زندگی هر دو جهان انسان را تباه سازد؛ لذا هم رابطه برقرار کردن با خویشاوندان می‌تواند باعث سعادت انسان در دنیا و آخرت شود و هم قطع رابطه می‌تواند باعث شقاوت و بدبختی انسان در دنیا و آخرت گردد! آثار قطع صلۀ رحم نیز تنها مربوط به این دنیا نیست و آثار اصلی آن در جهان آخرت بروز خواهد کرد. از همین روست که رسول‌خدا(ص) در روایتی شریف می‌فرمایند: «لاَ يَدْخُلُ اَلْجَنَّةَ قَاطِعُ رَحِمٍ؛⁵ کسی که با خویشاوندان خود قطع رابطه کند وارد بهشت نخواهد شد». از منظر پیامبر(ص) قطع رحم گناهی بسیار بزرگ و در حدّ گناهانی همچون شرب خمر و سحر و جادوگری است. رسول‌خدا(ص) در این‌باره می‌فرمایند: «ثَلَاثَةٌ لَا یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ مُدْمِنُ خَمْرٍ وَ مُدْمِنُ سِحْرٍ وَ قَاطِعُ رَحِم؛⁶ سه گروه‌اند که وارد بهشت نخواهند شد؛ دائم الخمر، جادوگر و کسی که رابطۀ خود را با خویشاوندانش قطع نماید». عقوبت در دنیا از منظر پیامبر اسلام(ص)، قاطع رحم علاوه بر استحقاق عذاب در جهان آخرت، مستحق است که در این دنیا نیز مورد عقوبت و عذاب الهی واقع شود. برای همین کیفر و عواقب ترک صلۀ رحم نه تنها در جهان آخرت شامل قاطع رحم می‌شود، بلکه عقوبت و کیفر در این جهان نیز وجود دارد. رسول‌خدا(ص) در کلامی گرانبها به این مطلب اشاره کرده‌اند و قطع رحم را در کنار گناهان زشتی چون خیانت و دروغ قرار داده‌اند و در ادامه با اشاره به فضیلت انجام صلۀ رحم حتی از جانب فجّار می‌فرمایند: «مَا مِنْ ذَنْبٍ أَجْدَرَ أَنْ يُعَجِّلَ اَللَّهُ تَعالی لِصَاحِبِهِ اَلْعُقُوبَةَ فِي اَلدُّنْيَا مَعَ مَا یدَّخَرَ لَهُ فِي اَلْآخِرَةِ مِنَ اقَطِيعَةِ اَلرَّحِمِ والخيانةِ، والكذبِ، وإنَّ أَعجلَ الطاعةِ ثوابًا لصلَةُ الرَّحِمِ، حتى إنَّ أهلَ البيتِ ليكونوا فجَرةً، فتنمو أموالُهم، ويكثُرُ عددُهم، إذا تواصَلوا؛⁷ مرتکب گناهانی همچون قطع رحم و خیانت و دروغ مستحق آن است که علاوه بر عذاب شدن در جهان آخرت در این دنیا نیز گرفتار کیفر و عذاب الهی شود. ثواب و پاداش صلۀ رحم زودتر از همۀ اعمال خواهد رسید و حتی فجّار در صورتی که صلۀ رحم کنند اموالشان زیاد خواهد شد و تعدادشان فزونی خواهد گرفت». کاهش عمر همان‌گونه که رابطه برقرار کردن با اقوام و نزدیکان باعث طولانی شدن عمر است، دوری گزیدن از اقوام و نزدیکان و قطع کردن رابطه با آنان نیز باعث کاهش عمر و فرا رسیدن سریع‌تر مرگ کسی که قطع صلۀ رحم کرده است خواهد شد. بر این اساس، رسول‌خدا(ص) در روایتی می‌‌فرمایند: «إنّ المرءَ لَیَصِلُ رَحِمَهُ وما بَقِىَ مِن عُمُرِهِ إلاّ ثلاثةُ أیّامٍ فَیُنسِئُهُ اللّه ُ ثَلاثینَ سنةً ، وإنّ الرجُلَ لَیَقطَعُ الرَّحِمَ وقد بَقِىَ مِن عُمرِهِ ثَلاثونَ سَنَةً فَیُصَیِّرُهُ اللّه ُ إلی ثَلاثةِ أیّامٍ؛⁸ همانا مردی با خویشان خود صلۀ رحم می‌کند و این عمل او در حالی است که از عمرش تنها سه روز باقی مانده است، پس خداوند متعال عمر او را به خاطر صلۀ رحم تا سی سال به تأخیر می‌اندازد. گاه نیز اتفاق می‌افتد که از عمر شخصی سی سال باقی مانده است؛ اما آن شخص از خویشان خود بریده و با آنها قطع رابطه نموده است و خداوند عمر او را به خاطر قطع رابطه با خویشاوندانش به سه روز کاهش می‌دهد». قطع رحم در هیچ صورت توصیۀ همیشگی پیامبر(ص) به مسلمانان این بود که همواره رابطۀ خود را با خویشان خود حفظ کنند و در هیچ حالتی از اقوام خود دوری نکنند حتی اگر اقوامشان در حق آنان بدی کنند و یا نیت سوئی دربارۀ آنان داشته باشند. در نقل‌ها آمده است که روزی مردی از مسلمانان خدمت رسول‌خدا(ص) رسید و به ایشان عرض کرد: «یا رسول‌الله! اقوام و خویشان من تصمیم گرفته‌اند به من حمله کنند و رابطه‌شان را با من ببرند و مرا دشنام گویند. آیا من حق دارم و می‌توانم به این خاطر رابطه‌ام را با خویشانم قطع کنم و از آنان دوری گزینم؟ رسول‌خدا(ص) در پاسخ او فرمودند: اگر چنین کنی در آن صورت خداوند با همگی شما رابطۀ خود را قطع خواهد نمود. آن مرد از پیامبر(ص) در مورد نوع برخورد با اقوامش درخواست راهنمایی نمود و رسول‌خدا (ص) در پاسخ او فرمودند: دوستی و ارتباط برقرار کن با هرکس که با تو قطع ارتباط کند و بخشش و عطا کن به هرکس که تو را از عطای خود محروم نماید و ببخش هرکس را که به تو ستم نماید. اگر چنین کردی خداوند تو را بر علیه آنان یاری خواهد کرد؛⁹ رَجُلًا أَتَى النَّبِیَّ (ص) فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ أَهْلُ بَیْتِی أَبَوْا إِلَّا تَوَثُّباً عَلَیَّ وَ قَطِیعَةً لِی وَ شَتِیمَةً فَأَرْفُضُهُمْ؟ قَالَ: إِذاً یَرْفُضَکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً! قَالَ: فَکَیْفَ أَصْنَعُ؟ قَالَ: تَصِلُ مَنْ قَطَعَکَ وَ تُعْطِی مَنْ حَرَمَکَ وَ تَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَکَ فَإِنَّکَ إِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ کَانَ لَکَ مِنَ اللَّهِ عَلَیْهِمْ ظَهِیر». منابع:

1. انوری، حسن؛ فرهنگ بزرگ سخن، تهران، انتشارات سخن، چاپخانة مهارت 1381 (ه.ش)، چاپ اول،

ج5،ص4762.

2. کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة 1365(ه.ش) چاپ چهارم، ج2،ص347 و

راوندى‌، سید فضل الله؛ النوادر، قم‌، دار الکتاب، چاپ اول، ص6.

3. المزی، جمال الدین؛ تهذیب الکمال، تحقیق وضبط وتعلیق بشار عواد معروف، بیروت، مؤسسة الرسالة

1408‌ه‌ق چاپ دوم، ج11،ص433 و الهیثمی، علی بن ابی‌بکر؛ مجمع الزوائد، بیروت، دار الکتب العلمیة 1408(ه‌.ق)، ج8،ص151 و المتقی الهندی؛ کنز العمال، تحقیق شیخ بکری حیانی و شیخ صفوة السقا، بیروت، مؤسسة الرسالة 1409(ه.ق)، ج3،ص367.

4. بخاری، محمد بن اسماعیل ؛ الأدب المفرد، بیروت، مؤسسة الکتب الثقافیة1406(ه.‌ق) چاپ اول،ص25

و فسوى، یعقوب بن سفیان؛ ‌المعرفة و التاریخ، تحقیق اکرم ضیاء العمرى، بیروت، مؤسسة الرسالة 1401(ه.‌ق) چاپ دوم،ج1،ص265 و ابن عساکر، ابو القاسم على بن حسن؛ تاریخ مدینة دمشق‌، بیروت، دارالفکر 1415(ه.ق) ج20،ص167 و سیوطی، جلال الدین؛ الجامع الصغیر، بیروت، دارالفکر 1401(ه.‌ق) چاپ اول، ج1،ص305 و المتقی الهندی؛ کنز العمال، پیشین، ج3،ص367.

5. الصنعانی، عبدالرزاق؛ المصنف، تحقیق حبیب الرحمن الأعظم، منشورات المجلس العلمی،ج11،ص174

و الأدب المفرد، پیشین، ص25 و النیسابوری، مسلم بن الحجاج؛ صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، ج8،ص8 و السجستانی، سلیمان ابن الأشعث؛ سنن أبی داود، تحقیق و تعلیق سعید محمد اللحام، بیروت، دارالفکر 1410(ه.‌ق)، چاپ اول، ج1،ص382 و طوسی، محمد بن حسن؛ المبسوط، تحقیق تصحیح وتعلیق محمد الباقر البهبودی، المکتبة المرتضویة لإحیاء آثار الجعفریة، ج3،ص307.

6. احمد بن حنبل؛ مسند، بیروت، دار صادر، ج4،ص399 و ابن حبان؛ صحیح، تحقیق شعیب الأرنؤوط،

بیروت، مؤسسة الرسالة 1414(ه.‌ق)، چاپ دوم، ج12،ص165 و شیخ صدوق، محمد بن على؛ الخصال، قم، انتشارات جامعة مدرسین حوزة علمیة قم 1403(ه.ق)، ج1،ص179 و النیسابوری، حاکم؛ المستدرک، تحقیق یوسف عبد الرحمن المرعشلی، ج4،ص146.

7. الأدب المفرد، پیشین، 18 و سنن أبی داود، پیشین، ج2،ص456 و یعقوبى، احمد بن أبى یعقوب؛ تاریخ

الیعقوبى، بیروت ، دار صادر، بى تا، ج2ص107 (با نقل متفاوت) و فتال نیشابورى، محمد بن حسن؛ روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، شریف رضی چاپ اول، ج2،ص388.

8. عیاشى، محمد بن مسعود؛ تفسیر العیاشی، تهران، چاپخانة علمیه تهران‌1380 (ه‌.ق)،ج2،ص220 و کنز

العمال، پیشین، ج3،ص357.

9. الکافی، پیشین، ج2،ص150 و ابوطالب، یحیى بن حسین؛ تیسیر المطالب فی أمالی أبی طالب، صنعاء،

مؤسسة امام زید بن على 1422(ه.ق)، چاپ اول، ص422.